Ποίηση του Τζάντε στην 51η Biennale di Venezia

[Άρθρο π. Παναγιώτη Καποδίστρια στην Εφημερίδα Ημέρα τση Ζάκυθος, 15.6.2005]

Art doesn’t have to be ugly to look clever
Patrick Mimram

Το πρόσφατο ταξίδι των Ζακυνθινών ποιητών στη Βενετία ήταν μια πρώτης τάξεως ευκαιρία, για να βιωθεί με ζέση και περιπάθεια η πρωτεύουσα πόλη ενός πολιτισμού, ο οποίος –κυριαρχικός και γόης- μάς έχει ως Επτανησίους μπολιάσει και χαρακτηρίσει στο πέρασμα τόσων πια αιώνων.

Ο σκοπός του ταξιδιού ήταν κυρίως η συμμετοχή μας στις προδρομικές-πολιτιστικές εκδηλώσεις τής 51ης Μπιενάλε Βενετίας, μιας διεθνούς και πολυδιαφημισμένης έκθεσης, στην οποία συναντώνται και αλληλοπεριχωρούνται όλα τα νέα ρεύματα, τα πρόσωπα και τα προσωπεία, στους τομείς των εικαστικών τεχνών, της μουσικής, της αρχιτεκτονικής, του χορού, του κινηματογράφου και του θεάτρου.

Ψυχή πραγματικά των περί Ποιήσεως εκδηλώσεων στη μεγάλη αυτή διοργάνωση υπήρξε ένας ευγενέστατος Βενετσιάνος και πολυτάλαντος καλλιτέχνης, ο Marco Nereo Rotelli, ο οποίος μάλιστα κατόρθωσε να συγκεντρώσει στην Πόλη των Υδάτων κορυφαία ονόματα ποιητών από τα πέρατα του κόσμου, από Ανατολή καί Δύση, όπως χαρακτηριστικά έλεγε ο ίδιος: Από το Ιράκ, τη Γαλλία, την Πολωνία, τη Ρουμανία, τη Συρία (ο κορυφαίος Άδωνης), την Ιαπωνία, την Κίνα, τη Ρωσία, τη Νιγηρία (η Roli Hope Odeka), τη Βραζιλία, την Αμερική και από την Ελλάδα.

Το αξιοσημείωτο είναι ότι, όσο μας αφορά, εκ μέρους της πατρίδας μας κλήθηκε να συμμετάσχει, πλην του πανεπιστημιακού ποιητή Νάσου Βαγενά, το ποιητικό δυναμικό της Ζακύνθου. Τούτο μην θεωρηθεί μικρή υπόθεση, αν κανείς αναλογισθεί, ότι σε μια κορυφαία στιγμή και συνάντηση των πολιτισμών, όπως θεωρείται και είναι η Μπιενάλε, σπουδαιότατες σύγχρονες μορφές της ελληνικής ποίησης έμειναν «απέξω». Υποδηλοί, ότι στο νησί μας υπάρχει σύγχρονη δημιουργία σε πείσμα της περιρρέουσας αντιπνευματικής ατμόσφαιρας, μια εύχυμη όντως δημιουργία, η οποία εκτιμάται πλέον κι έξω από τα σύνορα της πατρίδας, έχοντας τις δυναμικές στο εξής να την εκπροσωπεί διεθνώς. Τούτο όμως σήμερα δεν είναι αρκετό, ατυχώς. Χρειάζεται, τα συλλογικά της πολιτείας όργανα για να την υποστηρίξει και προωθήσει. Για να μην κρυβόμαστε, λοιπόν, πίσω απ’ το δάχτυλό μας και για του λόγου το αληθές, οφειλετικά εδώ θα πρέπει να εξαρθεί η καταλυτική συνεισφορά προς τούτο του Νομάρχη Ζακύνθου Διονύση Γάσπαρου και των στενών συνεργατών του, οι οποίοι μες από τα κανάλια της ιταλοζακυνθινής φιλίας και συνεργασίας που έχουν αναπτύξει τα τελευταία χρόνια, είχαν τη σκέψη αυτής της εκπροσώπησης. Είναι επίσης αλήθεια, ότι στο παραπάνω πλαίσιο των πολιτισμικών ανταλλαγών, έχουν κατορθώσει να μας σέβονται και να μας υπολογίζουν σημαίνοντες πανεπιστημιακοί και διανοητές της γειτονικής χώρας, σε συνδυασμό πάντοτε με την παντοιοτρόπως εκδηλούμενη αγάπη εκείνων για τον πολυδύναμο κρίκο αυτής της γόνιμης σχέσης, δηλαδή τον ποιητή τους και ποιητή μας Ούγκο Φόσκολο.

Οι όλες περί Ποιήσεως εκδηλώσεις της Μπιενάλε έχουν προγραμματισθεί και σπονδυλωθεί σε τρεις φάσεις, τις ακόλουθες:

α) 9 Ιουνίου 2005, υπό τον τίτλο «Η ζωή είναι όνειρο». Το απόγευμα προηγήθηκε στο επιβλητικό αίθριο του Παλάτσο ντέλε Πριτζιόνι, δίπλα ακριβώς στο Παλάτσο Ντουκάλε, συνέντευξη Τύπου όλων των εμπλεκομένων, διοργανωτών και διανοητών του Κόσμου, μαζί με τον Νομάρχη Ζακύνθου, ο οποίος αναφέρθηκε συνοπτικά στις σχέσεις των δύο λαών μας στο επίπεδο των Γραμμάτων και του Πολιτισμού εν γένει. Το βράδυ αργά, όλοι οι καλεσμένοι επιβιβαστήκαμε στο βενζινόπλοιο «Ο Δόγης» για έναν περίπλου της Βενετίας και πλούσια δεξίωση.

Κατά τον πλου στα νυχτωμένα νερά διάβασαν ποιήματά τους οι φιλοξενούμενοι από τη Νιγηρία, τη Ζάκυνθο, το Ιράκ αλλά και τη Ιταλία, ώσπου το πλοίο έφθασε στο κατάφυτο νησάκι του Σαν Σεκόντο, το επιλεγόμενο «νησί της Ποίησης», το οποίο φωτιζόταν ήδη θεαματικότατα από ειδικούς προτζέκτορες, που απέδιδαν εφέ κυανόφωτος πάνω από τις πρωτότυπες εγκαταστάσεις οπτικών πρισμάτων, καρπό της σύγχρονης άποψης περί Τέχνης του Μάρκο Ροτέλι, με τη βοήθεια τού επίσης καλλιτέχνη Ακίλε Μπονίτο Όλιβα. 

Εδώ να σημειωθεί, ότι μόλις έφτασε και στάθηκε το πλοίο, αναγνώστηκαν από τους Ιταλούς ποιήματα του Ούγκο Φόσκολο και μάλιστα εκείνα στα οποία αναφέρεται στη «μητρική του γη», το γενέθλιο νησί του, τη Ζάκυνθο.

β) 10 Ιουνίου 2005, υπό τον τίτλο «Νησί των ποιημάτων. Ποιητές από το νησί του Τζάντε για το νησί της Ποίησης», στον περίβολο της Μονής του Σαν Στέφανο στο Κάμπο του Σαν Άντζελο κοντά στο Γκράντε Κανάλι, παρουσιάστηκε το έργο της ζακυνθινής αντιπροσωπείας, δηλαδή της Έρσης Λάγκε, του Διονύση Φλεμοτόμου και του γράφοντος, υπό τη ζωηρή συγκίνηση και τις ένθερμες εκδηλώσεις των παρισταμένων φίλων και θιασωτών της Ποίησης. 

Σε αυτό βοήθησε αποτελεσματικά η σεμνή παρουσίαση της φιλολόγου Χριστίνας Λούντζη στην ιταλική γλώσσα, η οποία μάλιστα είχε την ευθύνη της προετοιμασίας από πλευράς Ζακύνθου ενός χρηστικού τρίγλωσσου (ελληνο-ιταλικο-αγγλικού) φυλλαδίου-Ανθολογίου της νεότερης ζακυνθινής ποίησης. Στη μικρή αυτή έκδοση αποτυπώθηκαν τα ποιήματα και τριών επιπλέον ποιητών μας, οι οποίοι δεν μπόρεσαν για προσωπικούς ο καθένας λόγους να ταξιδέψουν στη Βενετία: Της Μάχης Μουζάκη, της Λούλας Βάλβη Μυλωνά και του Διονύση Σέρρα.

γ) 21 Ιουλίου 2005, θα κλείσει ο κύκλος της Ποίησης με τη «Νύχτα των Ποιητών», στην οποία θα λάβουν μέρος δημιουργοί του Κόσμου, οι οποίοι δεν κατάφεραν να παραστούν στις πρώιμες παραπάνω εκδηλώσεις.

Πέρα απ’ όλα τα παραπάνω πάντως, εκείνο που είναι ανάγκη να υπογραμμισθεί είναι, ότι σε όλη την πόλη της Βενετίας διάσπαρτα δρώμενα της Μπιενάλε ή επ’ ευκαιρία της, συν-κρατούν τον υποψιασμένο επισκέπτη, προβληματίζοντας ή ψυχαγωγώντας τον, με την έννοια της αγωγής της ψυχής. Πρωτοποριακά έργα ζωντανής τέχνης (στην κυριολεξία ζωντανής, μια και συχνά συσσωματώνονται άνθρωποι σε ορισμένα από αυτά τα έργα) αποσπούν την προσοχή των παρακολουθούντων. Δεσπόζουσα, άλλωστε, είναι η πολλά υπονοούσα προς κάθε κατεύθυνση ρήση του Γάλλου αρτίστα των πολυμέσων Patrick Mimram, πάνω από τη γέφυρα της Ακαντέμια: «Art doesn’t have to be ugly to look clever» (δηλαδή, Η Τέχνη δεν είναι απαραίτητο να είναι άσχημη για να φαίνεται καπάτσα).

Η εορταστική -όχι, ευτυχώς, φολκλορική- διάθεση των Βενετσιάνων απ’ τη μια και η έκφραση νέων τάσεων απ’ την άλλη είναι κατάδηλη πάντως στις περίφρακτες πλατείες και στους ευρύχωρους κήπους, ταιριασμένη μάλιστα με την εξαίσια συναρπαγή μας λόγω των επιβλητικών κτιρίων-αρχιτεκτονικών αριστουργημάτων, των πολλών έως πλησμονής μουσειακών κι εκθεσιακών χώρων, των μεγαλεπήβολων αετωμάτων, του ολόχρυσου διακόσμου, των πληθωρικών καρναβαλικών μασκών, των αλλεπάλληλων μελωδικότατων καμπανοκρουσιών, των πολυάσχολων κι επιδέξιων γονδολιέρηδων, των χιλιάδων περιστεριών στους ώμους και τα κεφάλια των πολύχρωμων επισκεπτών του Αγίου Μάρκου καί του Παλάτσο Ντουκάλε, των ερωτικών συμπτύξεων εξάλλου των διεθνών νεολαίων στα πλείστα όσα γεφυράκια της πολύβουης καί πολυδαίδαλης πόλης. 

Όλα λοιπόν σού υπενθυμίζουν, πείθοντάς σε θεωρώ, ότι πρόκειται για την πόλη-καρδιά του ευρωπαϊκού κόσμου, όσο υπερβολικό κι αν ακούγεται κάτι τέτοιο! Οι ζακυνθινοί το κατανοούμε τούτο ιδιαίτατα! Γι’ αυτό μίλησα στην αρχή για όντως «πρωτεύουσα πόλη»!

Εάν γνωρίσεις τη Βενετία, όλες οι άλλες δικές μας ιόνιες μικροπόλεις (αν όχι τώρα πια… νεκροπόλεις), από την πολύφερνη Κέρκυρα έως (κυρίως) την αιωνίως σέμπρα Ζάκυνθο, έχεις την αίσθηση, ότι υπάρχει ακριβώς η σχέση πρωτότυπου και πολύ κακής φωτοτυπίας, που την αχρήστεψε μη αναστρέψιμα ο εξαντλημένος γραφίτης… Τώρα, ποιος πρέπει να εννοηθεί ως «γραφίτης», που καταστροφικά εμουτζούρωσε την δική μας κόπια-Ζάκυνθο, αφήνουμε τους αναγνώστες να βγάλουν τα δικά τους συμπεράσματα… Πρόσφατα, στο «Mater Dolorosa», έχω υπονοήσει πάντως τους αίτιους, οι οποίοι υποκριτικά συνήθως φέρονται και ως τιμητές:

«Στην άξενη πόλη
-τι παράξενο-
νυχτερινά ονόματα εφημερεύουν διακαώς
φορείς ανατριχίλας τηρούν τ’ αφόρητα
μορέτες κουφότητας
ορέγονται πρόσωπο για να ισχύσουν
και ό,τι ό,τι

του νέου Καταποντισμού 
αίτιοι μαζί και τιμητές.»

Κι απ’ την άλλη, στην αδυσώπητη ροή του ιστορικού γίγνεσθαι ίσως είναι προτιμότερο να εκλείπουν («ως εκλείπει καπνός εκλιπέτωσαν») τα καλά, κακά ή και χειρότερα αντίγραφα έργων σπουδαίας τέχνης, ακολουθώντας την οδό –ας πούμε- της ανακύκλωσης, ώστε ν’ αποκτά μεγαλύτερη αξία η μοναδικότητα εντέλει του πρωτοτύπου. Καί η Βενετία είναι πράγματι πόλη-πρωτότυπο, πόλη ντουκάλε!!! Παρά το βάρος των αιώνων και τα γηρατειά, νεάζει ολοένα επιπλέοντας μεγαλόπρεπα και κυριαρχικά, επειδή ακριβώς μπορεί και αποδέχεται –όπως αποδεικνύεται- τρόπους αναγέννησης , όχι απλά φτηνού λίφτιν! Η Βενετία έχει και τα δαχτυλίδια και τα δάχτυλα!!!