Ξαναβλέποντας τη "Χρυσομαλλούσα" του Τώνη Λυκουρέση

Μετά από τριάντα ολόκληρα χρόνια ξαναείδα με πολύ μεγάλη συγκίνηση και βουβό δάκρυ απόψε, από το ποιοτικό (ευτυχώς!!!) Κανάλι της Βουλής, την ταινία του καλού μου φίλου σκηνοθέτη Τώνη Λυκουρέση "Χρυσομαλλούσα", μια ταινία, η οποία καταγράφει μ' εκκωφαντική πιστότητα την ύπαιθρο χώρα της Ζακύνθου του 1978, σε μιαν εποχή δηλαδή έντονων αναζητήσεων σε όλους τους τομείς του κοινωνικού γίγνεσθαι, μα και του οριστικού τέλους της πάλαι ποτέ αθωότητάς μας. Με άλλα λόγια, λίγο προτού εισβάλλει κυριαρχικά η νέα τάξη πραγμάτων που λέγεται Τουρισμός, οξειδώνοντάς μας ανεπίστρεπτα.

Ήμουν τότε στο Λύκειο και άκουγα, ότι στα χωριά της Ρίζας γυρίζεται η εν λόγω ταινία του Λυκουρέση, του πρωτοποριακού αυτού Ζακυνθινού Δημιουργού. Δεν είχα την ευκολία τότε να βρεθώ κοντά, όπως αργότερα σε μιαν άλλη ταινία του Τώνη, για την οποίαν θα μιλήσουμε σε άλλη ευκαιρία. Όμως τα γυρίσματα αποτέλεσαν γεγονός και αναπνοή για την τοτινή πνευματική Ζάκυνθο.

Απόψε την απόλαυσα ξανά, προσπαθώντας ταυτόχρονα ν' αποσπάσω με την ψηφιακή μου ορισμένα φωτοστιγμιότυπα απ' την τηλεόραση (όχι και τόσο πετυχημένα, ομολογουμένως), έτσι ως ανάμνηση γλυκιά μιας πολύ περασμένης, όχι όμως και λησμονημένης, εποχής.

Η Ταυτότητα της ταινίας

Σκηνοθεσία, Σενάριο (με αποσπάσματα από ζακυνθινές «Ομιλίες»): Τώνης Λυκουρέσης, Φωτογραφία: Ανδρέας Μπέλλης, Σκηνικά-κουστούμια: Γιώργος Ζιάκας, Ήχος: Νίκος Αχλάδης, Μοντάζ: Γιώργος Τριανταφύλλου, Παραγωγή: Τώνης Λυκουρέσης, Διανομή: Ζήνος Παναγιωτίδης (Έγχρωμη, 95', 1978). Με τους: Αντώνη Κατσαρή, Βέρα Κρούσκα, Βαγγέλη Καζάν, Νίκο Αλευρά.

Η ταινία απέσπασε α) Βραβείο Πρωτοεμφανιζόμενου Σκηνοθέτη και Μοντάζ στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης 1978 και β) Τιμητική Διάκριση Ανδρικού Ρόλου και Ειδική Μνεία της Πανελλήνιας Ένωσης Κριτικών Κινηματογράφου.

Λίγα λόγια για την υπόθεση

Ο δάσκαλος ενός χωριού της Ζακύνθου, προσπαθώντας ν' αντιδράσει στην αποξένωση και την εγκατάλειψη του επαρχιακού χώρου, κινητοποιεί τους συγχωριανούς του ν' ανεβάσουν μια θεατρική παράσταση βασισμένη πάνω στις λεγόμενες "Ομιλίες" (λαϊκές παραστάσεις, που συνήθως κατήγγειλαν τις κοινωνικές αδικίες που υφίσταντο οι φτωχοί· το συνηθισμένο θέμα ήταν η αντίθεση μεταξύ πλούσιων και φτωχών οι δε ηθοποιοί φορούσαν μάσκες για να κρατήσουν την ανωνυμία τους).

Ταυτόχρονα αναπτύσσει ερωτικό δεσμό με τη χήρα ενός μετανάστη. Σκιαγράφηση της ελληνικής επαρχίας και καταγγελία των συντηρητικών δυνάμεων που την κρατούν σ' οπισθοδρόμηση, σε μια βαθιά πολιτική και συνάμα γοητευτική ταινία, δείγμα της πρώτης περιόδου του Νέου Ελληνικού Κινηματογράφου.

«Η Χρυσομαλλούσα είναι η πρώτη ταινία του Τώνη Λυκουρέση που από το χώρο της κριτικής περνάει στο χώρο της σκηνοθεσίας. Ο βασικός άξονας της ταινίας είναι ένα πρόβλημα συνηθισμένο στον Νέο Ελληνικό Κινηματογράφο (ΝΕΚ), το οξυνόμενο πρόβλημα της ελληνικής επαρχίας. Σ’ αυτή την ταινία ο Λυκουρέσης διαλέγει για χώρο του τη Ζάκυνθο. Σκιαγραφεί όλα τα γνωστά προβλήματα και τη ντόπια εξουσία, που η δράση της συνεχώς τα οξύνει. Στη συνέχεια πλέκει το μύθο του γύρω από την προσπάθεια του δασκάλου να αναβιώσει τις ζακυνθινές λαϊκές "Ομιλίες". Συνεργός στην προσπάθειά του είναι η νεαρή χήρα ενός ντόπιου μετανάστη που γύρισε από τη Γερμανία. Μεταξύ τους αναπτύσσεται ταυτόχρονα και ένας ερωτικός δεσμός. Η όλη προσπάθεια της αναβίωσης των "Ομιλιών" ξεκινάει αρχικά σαν αγάπη προς τον χαμένο καλό καιρό για να διαφοροποιηθεί στη συνέχεια σαν αντίδραση στον συνεχή ξεπεσμό του τόπου. Η ντόπια εξουσία, συνεργός του ξεπεσμού, αντιδρά στις προσπάθειες του δασκάλου και της χήρας. Η προοδευτικά οξυνόμενη σύγκρουση οδηγεί σε μια ακόμη τραγωδία που χειροτερεύει την κατάσταση. Η γυναίκα αναγκάζεται να φύγει πάλι για τη Γερμανία και ο δάσκαλος παραμένει τελείως εξουθενωμένος και αποτυχημένος στο έργο του για να εξοντωθεί, τελικά... Στο τέλος της ταινίας ο τόπος είναι ο ίδιος όπως τον άφησε ο Αγγελόπουλος στην Αναπαράσταση.» [Γιάννη Σολδάτου, από το βιβλίο του Ιστορία του Ελληνικού Κινηματογράφου, 4η εκδ., Αθήνα 1984]

* Μια συνομιλία με τον Τώνη Λυκουρέση, με την ευκαιρία της νέας του ταινίας «Οι σκλάβοι στα δεσμά τους», βασισμένη στο μυθιστόρημα του Κωνσταντίνου Θεοτόκη, βλ. εδώ.